سفارش تبلیغ
صبا ویژن
تعریف ولایتمداری چیست و شاخص های آن چیست؟
  • http://www.qomefarda.ir/media/photo/51c0700a4ccb1.jpg
  • «ولایت و ولایت­مداری» در شیعه از جایگاه والایی برخوردار است؛ زیرا مکتب اهل­بیت(ع) نمایانگر اسلام ناب محمدی(ص) و تنها نماینده واقعی آن است و هر کس که به وادی ولایت نزدیک­تر و در ولایت­مداری استوارتر است، از این چشمه­ های معنوی بهره بیشتری خواهد برد.
  • تفکیک ولایت­مداران واقعی از ولایت­گریزانی که تنها مدعی ولایت­مداری­اند، نیاز به ارائه شاخص­هایی دارد تا از سویی، در صحنه­های فتنه راهنمای جویندگان حق در شناخت خواصّ حامی ولایت، باشد و از سویی دیگر، برای هر فردی میزانی در تشخیص درجه ایمان واقعی خود به ولیّ­خدا باشد.
  • محبت­ورزی و اطاعت­ پذیری در برابر ولیّ­ خدا از برجسته­ ترین شاخصه­ ها و ویژگی­های فرد ولایت­مدار است. البته باید توجه داشت که محبت به ولیّ­خدا در پرتو محبت به خدا و فرمانبری از آنها، اطاعت از خداست. قرآن کریم در عین اینکه ولایت را تماماً از آن خدا و منحصر در او می­داند (شوری:9)، آن را برای پیامبراکرم(ص) و ائمه هدی(س) نیز اثبات کرده است (مائده:55) و در همیین راستا، اطاعت از اولی الامر را همانند اطاعت از خداوند متعال واجب کرده (نساء:59)، محبت­ورزی به آنان را پاداش رسالت می­داند (شوری:24).
  • این نوشتار،  پس از مفهوم ­شناسی مختصر در واژه «ولایت» و «شاخص» به ارائه مهم‌ترین ویژگی­های افراد ولایت­مدار با ارائه نمونه­های مناسب تاریخی در هر مورد، خمت گمارده است.
  • مفهوم­ شناسی
  • ولایت به معانی نزدیکی، تسلط، قدرت، فرمانروایی، محبت، عهده­داری کاری، حکم، پشتیبانی، زمامداری، سرپرستی و تصرف آمده است،ما به نظر می­رسد معنای اصلی و محوری آن- چنان­که راغب آورده است- عبارت است از نزدیکی دو چیز به هم به­طوری­ که فاصله­ای میانشان نباشد.[2] مراد از ولایت در اصطلاح دینی و قرآنی، تقرّب معنوی است. بر این اساس، نزدیکی و پیوند قلبی و محبت­ورزی افراد به هم­نوع، ولایت­ورزی است، و نزدیکی به معنای تصرف در امور دیگری و تدبیر آن، نوعی ولایت است. بندگی و پیوند معنوی با خدا و عشق و علاقه به اولیای الهی موجب ورود به وادی ولایت می­شود.
  • شاخص، به معنای کسی که میان مردم برگزیده و ممتاز باشد، علامتی که در آفتاب برای تعیین وقت ظهر نصب می­شود، و تیری که از بالای نشان درگذرد، آمده است.[3] مراد از شاخص در این نوشتار، با توسعه در معنای دوم، به معنای هر نوع ملاک و معیار است؛ چنان­که می­گویی: شاخص ما در انتخابات، قانون اساسی است یا شاخص ما در تقلید، مجتهد دارای شرایط است.
  • اینک بعد از تبیین مفهوم ولایت­مداری و شاخص، چند نمونه از شاخصه­های ولایت­مداری ذکر می­شود.
  • شاخصه­های ولایت­مداری
  • افراد ولایت­پذیر[4] یعنی کسانی که با محبت و عشق، از ولی­خدا اطاعت می­کنند، دارای شاخصه­هایی­ هستند که عبارتند از:
  • 1.      ولایت­مداری در سایه بصیرت
  • بصیرت در لغت به معنای علم وعبرت و حجت آمده است و در فرهنگ قرآنی به معنای رؤیت قلبی و باطنی است.[5
  • بصیرت گوهری است که اگر در وجود انسان باشد، او را ارزشمند می­کند؛ زیرا انسان بصیر می­تواند در وقایع خارجی حق را – که به مثابه آب صاف و پرحرکت است- از باطل – که در حکم کف سطح آب است- جدا کند.[6
  •  وقتی به تاریخ اسلام مراجعه شود، این نکته جلب توجه می­کند که بی­بصیرتی مردم در عصر امام حسین(ع) باعث شد تا به جای حق، باطل را قبول کنند و نماد حق را رها کنند؛ زیرا فتنه­گری دشمنان فضا را چنان غبارآلود می­کند که شناخت حق به دشواری میسر است؛ چنان­که عمرسعد برای تحریک مردم به قتل امام حسین(ع) می­گفت: یَا خَیْلَ اللَّهِ ارْکَبِی وَ بِالْجَنَّةِ أَبْشِرِی[7] یعنی ای سوارکاران الهی سوار شدید و بهشت برشما بشارت باد؛ در صورتی­که شناخت و پیروی از ولیّ­خدا می­توانست آنها را از جهنم نجات دهد.
  • صاحبان بصیرت در قرآن مورد مدح قرار گرفته­اند و از آنها به «اهل اعراف»[8] یعنی کسانی­ که مشرف بر جمیع اهل محشرند و هر کسی را در مقام خود مشاهده می­کنند، تعبیر شده است. گویا شخص بصیر مانند دیدبان تیزبین و واقع­بینی است که بر سر قلّه کوه مواظب است تا در دید خود اشتباه نکند و واقعیت را ببیند و توجه کند که سراب­های اطراف او خود را آب جلوه ندهند.
  • افراد ولایت­مدار و ولایت­پذیر باید در امر دین و شناخت صفات الهی و آگاهی نسبت به احوال دنیا و آخرت و شناخت کامل نسبت به حجت خدا بصیرت داشته باشند و آرمان آنها رسیدن به درجه کسانی­ باشد که خداوند در مورد آنها فرمود:
  • کُنْتُ سَمْعَهُ الَّذِی یَسْمَعُ بِهِ وَ بَصَرَهُ الَّذِی یُبْصِرُ بِهِ وَ لِسَانَهُ الَّذِی یَنْطِقُ بِهِ وَ یَدَهُ الَّتِی یَبْطِشُ بِهَا إِنْ دَعَانِی أَجَبْتُهُ وَ إِنْ سَأَلَنِی أَعْطَیْتُهُ.[9]
  • من شنوایی او می­شوم که با آن می­شنود و بینایی او می­شوم که با آن می­بیند و زبان او می­شوم که با آن حرف می­زند و دست او می­شوم که با آن قدرتمندانه آنچه را که می­خواهد به دست می­آورد. اگر او مرا بخواند او را اجابت می­کنم و اگر چیزی بخواهد به او می­دهم.
  • چنین بصیرت و شناختی تنها در سایه ایمان به وجود می­آید که خداوند در قرآن کریم می­فرماید:
  • یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقاناً (انفال:29)
  • ای کسانی که ایمان آورده­اید اگر از خدا بترسید، خداوند قوه تشخیص حق از باطل روزیتان می­کند.
  • وقتی انسان وجودش را خدایی کند، خداوند بصیرت و شناخت نسبت به ولیّ خود را روزی­اش می­کند تا با هدایت او از راه مستقیم خارج نشود.
  • نمونه درخشان اهل ولایت دارای بصیرت یاران امام حسین(ع)­اند که هرچه در سختی­ و تشنگی آنها اضافه می­شد و هرچه لحظه شهادت آنها نزدیک­تر می­شد، بر صبر ناشی از بصیرت آنها افزوده می­گشت.[10] شخص ولایت­مدار که به چشمه بصیرت رسیده است، از جان دادن در راه ولیّ­خدا باکی ندارد و به مقام رضا و تسلیم می­رسد؛ چنان­که امام صادق(ع) در زیارت اباالفضل العباس (ع) می­فرماید:
  • أَشْهَدُ لَکَ بِالتَّسْلِیمِ وَ التَّصْدِیقِ وَ الْوَفَاءِ وَ النَّصِیحَةِ لِخَلَفِ النَّبِیِّ الْمُرْسَلِ.[11]
  • شهادت می­دهم که نسبت به جانشین رسول اکرم(ص) در مقام تسلیم بودی، حضرتش را تصدیق نمودی و در شأن وی وفا و خیرخواهی کردی.
  • ویژگی دیگر اهل بصیرت، دوری از دنیازدگی است؛ چنان­که در رد امان­نامه توسط حضرت اباالفضل(ع) نمود پیدا کرد. هنگامی­که شمر برای جدا ساختن ابوالفضل العباس(ع) فریاد زد: خواهرزادگان من عبدالله، جعفر کجایید. قمر بنی­هاشم و برادرانش ساکت و باکمال ادب چشم به اشاره داشتند؛ تا امام حسین(ع) حکم فرمود: «جوابش را بدهید اگرچه فاسق است.» آنگاه قمربنی­هاشم جواب دندان­شکنی به شمر داد.[12]
  • اما بی­بصیرتی، پیروان ولایت را از ولیّ­خدا جدا می­کند؛ چنانکه در جنگ جمل افرادی را می­بینی که مدعی پذیرش حکومت امام علی(ع) بودند اما با همه شناختی که از فضائل و مقام معنوی حضرتش داشتند، در حقانیت و مشروعیت این جنگ دچار تردید شدند؛ پس به امیرالمؤمنین(ع) گفتند: ما را به جایی بفرست که یقین داشته باشیم با کفار می­جنگیم. امام علی(ع) نیز آنها را به سرحدات فرستاد.[13] این گروه ولایت­گریزانی هستند که در هنگامه کارزار بر اثر بی­بصیرتی از ولایت جا می­مانند.
  • 2.     ولایت­مداری همراه اطاعت
  • دومین شاخصه ولایت­مداری، اطاعت بی­چون وچرا از ولیّ خداست. اطاعتی مخلصانه و از روی آگاهی و بر اساس حب به ولایت؛ همان­گونه که خداوند در مورد افرادی که ولایت رسول گرامی اسلام(ع)  را می­پذیرند، چنین می­فرماید:
  • فَلا وَ رَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ حَتَّى یُحَکِّمُوکَ فیما شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لا یَجِدُوا فی‏ أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَیْتَ وَ یُسَلِّمُوا تَسْلیماً. (نساء:65)
  • به پروردگارت سوگند! که ایمان نمی­آورد مگر آنکه تو را درباره آنچه میانشان مایه اختلاف است، داور قرار دهد سپس در دلهایشان از حکمی که کرده­ای (اندکی) احساس ناراحتی نکند و کاملاً سر تسلیم فرود آورد.
  • حضرت علی(ع) افراد ولایت­مدار را این­گونه نصیحت می­کند:
  • به اهل­بیت پیامبرتان نگاه کنید و به آن سو که می­روند، پی آنها را بگیرید؛ ... اگر ایستاده­اند بایستید و اگر برخاسته­اند شما نیز برخیزید. به آنان پیشی نگیرید که گمراه می­شوید و از آنان بازپس نمانید که هلاک می­شوید.[14]
  • آنها که ادعا می­کنند خداوند را دوست دارند و به ولایت وسرپرستی او علاقه دارند، باید از فرستاده او پیروی کنند تا مورد محبت الهی قرار گیرند.[15] البته برای رسیدن به مقام اطاعت باید از قدرت ایمان کمک گرفت و دل را در چشمه­سار معرفت، از رذائل شست­و­شو داد.
  • نمونه زیبای اطاعت­پذیری بی­کم­وکاست اطاعت غلام امام صادق(ع) است که به امر مولایش تنور را روشن کرد و در حالی­که آتش از درون تنور شعله می­کشید، به درون آن رفت و سالم بیرون آمد.[16]چنین افرادی هستند که امام به وجودشان در جمع پیروان خود می­نازد.
  • نمونه دیگر، اویس قرنی است که هم اهل مناجات و هم اهل جهاد بود. او در جنگ صفین که اوج شبهه­افکنی در تعیین مصداق حق بود، با امیرالمؤمنین(ع) تجدید بیعت نمود تا جان را در راه مولای خویش قربانی کند. آنگاه در رکاب امام خویش جنگید تا به شهادت رسید.
  • یکی از انگیزه­های اطاعت نکردن از اولیای الهی دنیاطلبی است. به­ این ترتیب، اطاعت نکردن از ولایت در قالب توجیه­پذیر بودن انتخاب و مصلحت­اندیشی بروز می­کند. افرادی که دین را تا هنگامی­که به نفع مادی آنها لطمه نزند، قبول دارند. خداوند در قرآن کریم در این‌باره می­فرماید:
  • وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَعْبُدُ اللَّهَ عَلى‏ حَرْفٍ فَإِنْ أَصابَهُ خَیْرٌ اطْمَأَنَّ بِهِ وَ إِنْ أَصابَتْهُ فِتْنَةٌ انْقَلَبَ عَلى‏ وَجْهِهِ. (حجّ:11)
  • و از مردم کسی است که خدا را شعاری عبادت می­کند؛ پس اگر نعمتی به او برسد به آن عبادت آرام گیرد و اگر بلایی به او برسد به روی خود برگردد.
  • حضرت فاطمه زهرا(س) در خطبه فدکیه علت جامعه­شناختی اطاعت­ناپذیری از ولایت را این­گونه بیان می­فرماید:
  • َ أَلَا قَدْ أَرَى أَنْ قَدْ أَخْلَدْتُمْ إِلَى الْخَفْضِ.[17]
  • (ای انصار) به هوش باشید! من می­بینم شما به سوی تنبلی و تن­آسایی و عافیت­طلبی می­روید.
  •   آنها که در مرحله امتحان، به بهانه­های دنیوی از اطاعت سرپیچی می­کنند، به گمراهی آشکار دچار شده­اند.[18] چنان­که در داستان جنگ تبوک، با کسانی روبرو می­شوی ­که با بهانه­تراشی و توجیه­گری از اطاعت ولیّ خدا خارج شدند. گرمی هوا، دوری راه، قرار گرفتن در فصل برداشت محصول، مجهز بودن دشمن و ... راه­های توجیه­گری خروج از سپاه اسلام است. در قرآن کریم این افراد و روش آنها مورد نکوهش قرار گرفته است.[19]
  • گاه منفعت­طلبی چنان چشم اطاعت­پذیری را کور می­کند که افراد سودجو به تفسیر کلام معصوم در جهت منافع خود نیز می­پردازند. امام صادق(ع)، آنها را که در پی توجیه سخنان حضرتش برای منافع خود هستند، مورد سرزنش قرار داده  و فرمود:
  • وَ اللَّهِ مَا أَنَا لَهُمْ بِإِمَامٍ  … إِنَّمَا أَنَا إِمَامُ مَنْ أَطَاعَنِی[20]
  • به خدا سوگند! من امام اینها نیستم.  …من امام کسی هستم که (بدون تفسیر به رأی) از من پیروی کند.
  • 3. ولایت­مداری و محبت­ورزی
  • محبت - که به معنای میل به کسی است که دربردارنده خیر و کمالی برای آدمی باشد- شالوده هر نوع ولایتی است؛ زیرا بدون کشش و علاقه قلبی، هیچ­گونه پیوند و ارتباط معنوی و روحی برقرار نمی­شود. ازاین­رو، به تصریح قرآن کریم، مؤمنان راستین بیشترین محبت را به خدا دارند. (بقره:165)
  • اما محبت تنها یک علاقه قلبی ضعیف و خالی از اثر نیست بلکه باید آثار آن در عمل انسان انعکاس یابد. مهم­ترین آثار محبت عبارتند از: حرکت­آفرینی و پویایی، اطاعت­پذیری، لذت­بخشی انس با محبوب و کسب احساس آرامش و اطمینان، و امید به آینده. از میان این آثار، تلازم اطاعت­ با محبت در ارتباط با بحث ولایت­مداری قابل تبیین است؛ چنان­که آیه 31 سوره آل عمران: «قل إن کنتم تحبون الله ...»  بر تلازم محبت و اطاعت دلالت دارد. این آیه نشان می­دهد آنان که پیوسته دم از عشق و محبت پروردگار و اولیای الهی می­زنند ولی رفتاری کاملاً مخالف با خواست و اراده خدا و اولیای او دارند، مدعیانی دروغین بیش نیستند.[21] اطاعتی که ناشی از محبت است در اطاعت از فرمان الهی و پرهیز از گناه، نمود پیدا می­کند؛ چنان­که امام صادق(ع) می­فرماید:
  • نافرمانی خدا را می­کنی، با این حال ادعای دوستی او را داری؟ به جانم سوگند، این کار عجیبی است! اگر محبت تو راست بود، حتماً اطاعت فرمان او می­کردی؛ زیرا کسی که دیگری را دوست دارد از فرامین او پیروی خواهد کرد.[22]
  • از این­ جهت پیامبر اکرم(ص) مزد رسالت خویش را محبت به اهل­بیتش می­داند (شوری:23) که محبت با فرمانبری تلازم دارد. چنین محبتی است که صاحب آن شهید و آمرزیده شده است و با ایمان کامل از دنیا می­رود.[23]
  • 4. ولایت­مداری و صبر
  • واژه صبر از کلمات پرکاربرد قرآنی و روایی است . این واژه در 45 سوره قرآن، بیش از صد مرتبه وارد شده است.[24] صبر در لغت به معنای خویشتن­داری و کنترل نفس است تا از آنچه عقل و شرع اقتضا می­کند، خارج نشود.[25]
  • از ویژگی­های اهل بصیرت ولایت­مدار آن است که بصیرتشان با صبر گره خورده است و در سختی­ها نیز پای ولایت می­ایستند؛ چنان­که قرآن می­فرماید:
  • إِنَّ الَّذینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ. (احقاف:13)
  • همانا کسانی که گفتند پروردگار ما خداست بعد (در این راه) استقامت کردند پس ترسی بر آنها نیست و محزون نمی­شوند.
  • ولایت­مدار حقیقی کسی است که در مسیر ولایت با مدد از نیروی بصیرت از بی­تابی خودداری کرده، با صبر و شکیبایی خود، سختی­ها، بلاها و زخم زبان­های اطرافیان را به جان بخرد و با آرامش خود دشمن را ناامید کند. در اینجا نباید از رابطه صبر وبصیرت غافل شد. نمونه بارز صبر، استقامت و ثبات قدم، حضرت زینب(س) است که در واقعه کربلا با بصیرت کامل، جلوه­های باشکوهی از صبوری را به نمایش گذارد. روح صبور زینب است که بعد از این­همه مصیبت، می­گوید: ما رأیت إلا جمیلاّ[26] من جز زیبایی ندیدم.
  • نتیجه و پیشنهاد
  • مهم­ترین شاخصه­های ولایت­مداری عبارتند از: بصیرت، محبتی که از بصیرت و شناخت حاصل می­شود، اطاعتی که نشانه محبت واقعی است و صبری که با بصیرت گره خورده است. آن دسته از افرادی که ادعای ولایت­پذیری، محبت­ورزی به ولایت، استقامت و پایمردی در همراهی با ولیّ­خدا و در یک کلام ولایت­مداری دارند، باید بدانند تنها زمانی حق ولایت را تمام و کمال به جای آورده، از جفای خواسته یا ناخواسته به آن نجات می­یابند که در دوستی خود صادقانه رفتار کرده، گوش به فرمان باشند. تقویت بنیه دینی، پیروی از فرامین الهی و پرهیز از گناه و دنیاطلبی تقویت­کننده درجه محبت نسبت به ولایت است.
  • بررسی تفصیلی رابطه محبت و اطاعت و رابطه صبر و بصیرت، راز صبر زینب(س) در اوج بصیرت و در کشاکش مصائب، و تبیین معرفت­شناسی ولایت­مداران واقعی مثل حضرت ابالفضل عباس(ع) مقوله­های نوئی برای کار تحقیقی هستند.
    •
  • [1] . فرهنگ نوین (عربی-فارسی).
  • [2] . راغب اصفهانی، المفردات، بیروت، دارالمعرفه، بی­تا، ماده (ولی).
  • [3] . فرهنگ صبا، 630.
  • [4] . با مرور تاریخ فهمیده می­شود که افراد در برابر ولایت به سه دسته قابل تقسیم­اند: 1. عده­ای که ولایت­مدار یا ولایت­پذیرند. 2. عده­ای که ولایت­ستیزند یعنی آنها که در مقابل ولایت ایستاده­اند و شمشیر از رو می­کشند. 3. عده­ای که ولایت­گریزند یعنی افرادی  که در زمانی­که باید به نفع ولایت سخنوری و اقدام نمایند، سکوت اختیار می­کنند.
  • [5] . ر.ک. به: قرشی، قاموس قرآن، ماده (بصر)؛ المفردات، 49؛ علامه طباطبایی، المیزان، قم، جامعه مدرسین، 1417ق، 20/107.
  • [6] . این تشبیه در سوره رعد آیه 17 آمده است.
  • [7] . سیخ مفید، الارشاد، 2/89؛ بحارالانوار، 44/391.
  • [8] . برای توضیح بیشتر ر.ک. به: المیزان، 8/132.
  • [9] . الکلینی، الکافی، تهران، دارالکتاب الاسلامیه، 1365ش، 2/352؛ وسائل­الشیعه، 4/72.
  • [10] . محدث قمی، نفس­المهموم، بیروت، دارالمحجه­البیضاء، 1412ق، 205.
  • [11] . بحارالانوار، 98/217؛ کامل الزیاره، 256.
  • [12] . اللهوف، 88-89.
  • [13] . بحارالانوار، 2/80.
  • [14] . نهج­البلاغه، صبحی صالح، خ97، 143.
  • [15] . اشاره دارد به آیه 31 از سوره آل عمران.
  • [16] . ابن­شهرآشوب، المناقب، بیروت، دارالاضواء، 4/257-258.
  • [17] . بحارالانوا ر، 29/229
  • [18] . ر.ک. به: احزاب:26.
  • [19] . ر.ک. به: توبه:87-38.
  • [20] . بحارالانوار، 2/80.
  • [21] . ر.ک. به: المیزان، 3/187-162.
  • [22] . وسائل­الشیعه، 11/243.
  • [23] . تفسیر الکشاف، 3/467؛ تفسیر کبیر، 27/166-165.
  • [24] . سیمای صابران در قرآن، یوسف قرضاوی.
  • [25] . المفردات، واژه صبر.
  • [26] . بحارالانوار، 45/116





تاریخ : یادداشت ثابت - چهارشنبه 93/10/4 | 1:5 عصر | نویسنده : طاها تهرانی | نظرات ()
مطالب اخیر
ایرانی ها در دو سال اخیر 2014و2013 چیزهایی را جستجو کرده اند؟ [ش
ایران و تهران، پرسرچ ترین کلمات ویکیپدیای فارسی
کلمات کلیدی پر جستجو در بین ایرانیان
طبقه بندی تیپ های شخصیتی افراد سلطه جو
حدیث درباره فضیلت ثواب گفتن ذکر الحمدلله کما هو اهله :
ناو
یث
روزی از دانشمندی ریاضیدان نظرش را درباره زن و مرد پرسیدند
خدایا ....
لطفا از دیگر مطالب نیز دیدن فرمایید
.: Weblog Themes By SlideTheme :.