پاتوق دوستان

بسم الله الرحمن الرحیم

اگر از شما سؤالی شد که نمیدانید چه جوابی می دهید؟ آیا یک چیزی می گویید که گفته باشید یا می گویید: نمیدانم؟ بعضیها فکر می کنند که اگر بگویند نمی دانم، این از ارزش و مقام آنها کم می کند؛ اما نه تنها اینطور نیست بلکه با این کار، دو خدمت را انجام میدهند یکی به خودشان و دیگری به شخص سؤال کننده. اما خدمت به خودشان این است که: می روند و چیزی را که نمیدانند را یاد می گیرند و به شخص سؤال کننده هم خدمتشان این است که: او را گمراه نمی کنند و وقت او ضایع نمی شود. امام علی علیه السلام میفرماید: لَا یَسْتَحِیَنَّ أَحَدٌ مِنْکُمْ إِذَا سُئِلَ عَمَّا لَا یَعْلَمُ أَنْ یَقُولَ لَا أَعْلَم «1» یعنی: اگر از یکى از شما سؤالی شد که نمی داند، شرم نکند که بگوید: نمی دانم.
 نه تنها چیزی که نمی دانیم را نباید بگوییم بلکه هر چیزی را هم که می دانیم نباید بگوییم. امیر المؤمنین علیه السلام در سخنی آموزنده فرمودند: لَا تَقُلْ مَا لَا تَعْلَمُ بَلْ لَا تَقُلْ کُلَّ مَا تَعْلَمُ فَإِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ قَدْ فَرَضَ عَلَى جَوَارِحِکَ کُلِّهَا فَرَائِضَ یَحْتَجُّ بِهَا عَلَیْکَ یَوْمَ الْقِیَامَة «2» یعنی: آنچه را نمی دانی نگو (چون یا دروغ است یا احتمال و گمان دروغ در آن می رود، همچنین از سخنی که از روی جهل و نادانی باشد؛ باید دور باشیم) بلکه هر چه را هم که می دانی نگو (چون ممکن است براى خودت یا براى دیگرى زیان داشته باشد مانند: فاش کردن راز کسى) زیرا خداوند سبحان بر همه اعضاء و اندام تو احکامى را واجب کرده که روز قیامت به آنها بر تو دلیل می آورد (مثلا میفرماید: بتو زبان دادم که سخن حقّ و درست و بجا بگویی فرمان نبردى و شایسته کیفر هستی) و در کلام نورانی دیگری فرمودند: کسى که از گفتن «نمى ‏دانم» روى گردان باشد، به هلاکت و نابودى مى ‏رسد( مَنْ تَرَکَ قَوْلَ لَا أَدْرِی أُصِیبَتْ مَقَاتِلُه «3»)
 
 فتوی دادن بدون علم مورد لعنت فرشتگان
 در هر زمینه ای، گفتن سخنی از روی جهل و نادانی؛ ممکن است نتیجه ای نامطلوب به دنبال داشته باشد مثلا در زمینه ی پزشکی، اگر از شخص سؤال بشود و او از روی جهل پاسخ بدهد به خطر افتادن جان اشخاص را به دنبال دارد و همچنین اگر از معلمی سؤال شود و پاسخ را از روی ناآگاهی بدهد موجب انحراف فکری دانش آموز می شود. در زمینه ی دین هم اگر از شخصی سؤال شود و یا خود شخص، بدون علم فقه دین، پاسخ دهد و یا نظری از خودش بگوید عاقبت بدی دارد. امام باقر علیه السلام میفرماید: مَنْ أَفْتَى النَّاسَ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ لَا هُدًى لَعَنَتْهُ مَلَائِکَةُ الرَّحْمَةِ وَ مَلَائِکَةُ الْعَذَابِ وَ لَحِقَهُ وِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِفُتْیَاه «4» یعنی: هر کس بدون فقه و دانش فتوى بدهد فرشتگان رحمت و فرشتگان عذاب بر او نفرین می کنند و هر خطائى که با اجازه ی او صورت بگیرد، وزر و وبال آن خطا دامن او را می گیرد. (می شود گفت: فرشته ی رحمت، مأمور عطوفت و مهربانى و آماده کردن وسائل آسایش است و اگر بر کسى خشم بگیرد و نفرین کند، آن شخص از عطوفت و مهر و آسایش محروم می شود و فرشته عذاب، مأمور خشونت و شکنجه است و اگر بر کسى خشم بگیرد و نفرین کند، شکنجه و خشونت او را افزایش می دهد. «5»)

 پیامبر صلی الله علیه و آله هم فرمود: «نمی دانم»
 گفتن کلمه ی «نمی دانم» چیزی است که خداوند از پیامبرش صلی الله علیه و آله هم می خواهد که بر زبان بیاورد. در چهار جای قرآن کریم آمده که ای پیامبر من! در این موارد، بگو نمی دانم «6»
 یکی از شاگردان علامه طباطبایی در مورد ایشان می گویند: « در طول سی سال که افتخار درک محضر ایشان را داشتم، هرگز کلمه"من" را از او نشنیدم، در عوض لفظ "نمی دانم" را بارها در پاسخ سؤالات از ایشان شنیدم، همان عبارتی که افراد کم مایه ازگفتن آن عار دارند، ولی این دریای پرتلاطم علم و حکمت، ازفرط تواضع و فروتنی به آسانی می گفت.» «7»

 انشاء الله که دیگر از گفتن «نمی دانم» عار نداشته باشیم و در عوض به فکر آموختن و یاد گیری باشیم. که خداوند به پیامبر گرامی اسلام فرمود: وَ قُلْ رَبِّ زِدْنی‏ عِلْما «8» یعنی: و بگو: پروردگارا! علم مرا زیاد کن.

پی نوشتها:
1- نهج البلاغه، حکمت82
2- بحار الانوار ج2 ص122
3- نهج البلاغه، حکمت85
4- اصول کافی، ج1  ص42
5- با استفاده از کتاب گزیده ی کافی، ج1 ص10
6- این موارد عبارتند از: سوره انبیاء، آیه 109 - سوره انبیاء آیه 111 - سوره احقاف، آیه 9 - سوره جن، آیه 25
7- این سخن شاگرد علامه طباطبایی از سایت آوینی انتخاب شده بود
8- سوره طه، آیه 114